Bilgisayarlar varolmaya başladıktan sonra bir takım yazılımların da onlarla birlikte varolması kaçınılmaz bir hal almaya başlamıştı. Ancak ilk etapta bu makineleri programlamak o kadar da kolay değildi. Kimi zaman bazı entegreleri değiştirerek kimi zamansa üç dört harften meydana gelen komutları peşi sıra dizmekle bu işlem gerçekleşiyordu. Elbette her adımda bilim insanları bu konularda çalışmalar yapmış ve belli çözümler üretmeye başlamışlardı. Nispeten bu çözümlerin birazcık da olsa sonuna yetişmiş biri olarak pek çok yazılım problemini deneyimleme şansına erişebildiğim için kendimi çok şanslı hissediyorum.
Yazılım geliştirmeye BASIC (Beginner’s All-purpose Symbolic Instruction Code; evet adı kendisi kadar kolay değil!) ile başlamış biri olarak git gide büyüyen programların nasıl yönetilememeye başladığını görmemiş olsaydım belki de şu anda hala daha neden nesneye yönelik bazı metodları kullanmam gerektiğini tam olarak anlayamıyor olabilirdim. Ancak ne güzel ki bunları yaşamış ve sıkıntılarını görmüş ve artık nerelerde nasıl yöntemler kullanmam gerektiğini algılayabiliyorum hatta buna bağlı olarak nerelerde nasıl soyutlamalar yapmam gerektiğini çok daha kolay algılayabiliyorum.
Nesneye Yönelim,
Evet, herşeyin aslında nesne olduğunu düşünün. Yarattığınız her sınıfın, kullandığınız her şeyin aslında yaşayan birer nesne olduklarını ve onların birbirleri arasında da haberleşebildiklerini hatta bir nesnenin aslında başka nesneler olarak da varolabildiğini, bir takım özellikleri de atalarından miras aldıklarını düşünün. Herkesin tek bir işten mesul olduğunu ve bu uyumları sayesinde eskilerinin yerine yenilerinin çok kolay bir şekilde adapte olabildiklerini düşünün. Yine düşünün, bir nesnenin sadece bir tane olduğunu ve o spesifik işi yapabilmeleri için birbirlerini özelleştirebildiklerini düşünün.
Peki yazılım üretmeye bu pencereden bakarsak neleri çözebiliriz? Böyle düşünmemizin bize projelerimizde ne katkısı olur? Aslında bu sorulara cevap verebilmek için ben size bir kaç soru sormakla başlamak istiyorum; Kod yazarken hiç kopyala yapıştır yaptığınız oluyor mu? Yeni bir projeye başlarken herşeyi yeniden baştan düşünüp tekrar tekrar mı yazıyorsunuz? Kodlarınıza baktığınızda bir sınıf içerisinde binlerce satır kod görüyor musunuz? Eğer bu sorduğum sorulara “evet” cevabını verdiyseniz muhtemelen bir şeyler yanlış gidiyordur. Lütfen bundan sonrasını daha dikkatli okumaya gayret edin.
Nesneye yönelik programlama bu gibi sorunları çözüp, tekrar kullanabilirliği(reuseability) arttırmak adına bir çözüm olarak sunulmuştur. Ancak kimi durumlarda yetmediği bazı noktalar da vardır. Birazdan bunlardan da bahsediyor olacağım. Ama öncelikle aşağıdaki örneği incelemenizi rica ediyor olacağım;
Diyelim ki bir proje geliştiriyorsunuz. Projenizi bitirdiniz teslim ettiniz. Ancak müşteriniz ya da sponsorunuz size yaptığınız programın bazı noktalarında performansın çok düşük olduğunu ve bunların da bir şekilde takip ediliyor olması gerektiğini söyledi. Buna bağlı olarak da sizden bununla ilgili bir geliştirme talebinde bulundu. Sizde kolları sıvadınız ve sadece oop tekniklerini en doğru şekilde kullanıp bir çözüme doğru ilerlemeye koyuldunuz. Bunun için hemen bir PerformanceTracker nesnesi yaptınız ve sorun olduğunu düşündüğünüz her metodun içerisine bu performans takip kodlarını yazmaya koyuldunuz. Ancak bunun uygulamanız gereken neredeyse elli metod mevcut ve ne yazık ki bir sebepten ötürü bunları ortaklaştırmanız da mümkün değil. O zaman başınızı eğip klavyenin başına geçtiniz ve tamamen “oop tekniklerini kullanarak kopyala yapıştır“ yapmaya başladınız ve aşağıdaki gibi bir sonucu elde ettiniz,
public void ExecuteScript(string scriptCode)
{
PerformanceTracker.Begin(“ExecuteScript”, scriptCode);
.....
PerformanceTracker.End();
}
Bu yaptığınızı elli method üzerinde tekrar ettiniz. Evet çözüm buldunuz. Ancak sizden sonra gelen programcıların da bu yöntemi kullanması gerektiğini onlara anlatmanız ve aynı zamanda bundan sonraki her method için bunu tekrarlamanız gerekmekte. Tamam. Müşteriniz bu durumdan çok memnun kaldı, problemler çözüldü. Bir süre sonra müşteriniz yine size geldi ve “Methodları kimlerin çağırdığını ve çağıran kişilerin bu methodu çağırmaya izni var mı yok mu onu da ayırt etmek istiyorum.” gibi masum bir istekte daha bulundu. Bunun üzerine siz yine kolları sıvadınız ve methodunuzu aşağıdaki şekle sokmaya başladınız,
public void ExecuteScript(string scriptCode)
{
AuthenticationManager.Authenticate();
PerformanceTracker.Begin(“ExecuteScript”, scriptCode);
.....
PerformanceTracker.End();
}
Benzer şekilde bunu da elli method içerisinde tekrar ettiniz. Tebrik ederim! Şu anda müşterinizin her isteğini karşılamış durumdasınız. Peki sizce bir şeyler yanlış gitmiyor mu? Yani her adımda bir sürü şeyi tekrar tekrar yazmak zorunda kaldınız. Muhtemelen kopyala yapıştır da yaptınız. Peki ya bu durum sizce nesneye yönelik programlama’ya karşı bir durum değil mi?
Kesinlikle öyle. Bu durumu çözebilecek başka bir takım yöntemler elbette mevcut, hatta oop içerisinde bunları çözebilecek bazı tasarım desenleri (design pattern) bile var. Ancak içlerinden benim en çok beğendiğim yaklaşım, Aspect Oriented Programming (AOP).
Bakış Açısı,
Aspect kelime anlamı gereği, bakış açısı anlamına gelmektedir. Aspect oriented da “Seperation of Concern” (İlişkilerin ayrılması) yaklaşımıyla ortaya çıkmış bir metodolojidir. İlgilendiği şeylerle nesneye yönelik programlamanın üstüne eklenmiş bir tuğla daha gibidir ve en temel amacı tekrar kullanılabilirliği daha da üst düzeylere çıkartmaktır. Peki yukarıdaki problemi aspect oriented bir şekilde nasıl çözebilirdik? Şimdi şu durumda konuyu biraz daha kolaylaştırmaya çalışalım. Diyelim ki elinizde bir attribute olsun ve bu attribute ile işaretlediğiniz tüm sınıflar bir anda ilgili bir özelliği tanımlamaya koyulsunlar. Ve bu özelliği de ancak eklenen attribute varoldukça tanımlasınlar. Diğer hiç bir durumda bu özellik çalışmasın. Nasıl mı? Buyrun bir örneği,
[PerformanceTracker]
public class ScriptInvoker : ContextBoundObject
{
public void ExecuteScript(string scriptCode)
{
.....
}
}
Yukarıdaki durumda dikkat ederseniz method’umuz tamamen işine yönelmiş oldu. Yani kendi yapması gerekenden başka bir işi üstlenmemiş durumda. Dolayısıyla bakımını yaparken ya da yeni bir takım methodlar eklerken ilgili sınıf dahilinde hiç bir ekstra işlem yapmamış oluyoruz. Bu durumda bu sınıfın geliştirilmesinden sorumlu olan yazılımcı kesinlikle performansı nasıl takip ettiğinden de haberdar değil. Sizce de daha güzel bir çözüm olmadı mı? Peki bu çözümü gerçekten nasıl uygulayabiliriz isterseniz şimdi de o konuda .Net ‘in bize sunduğu bir kaç güzelliğe göz atalım.
Dikkat ederseniz bu durumda nesnemiz ContextBoundObject adında bir nesneden türemiş durumda. Peki nedir bu ContextBoundObject? Bir sınıf eğer ContextBoundObject nesnesinden türüyorsa, üzerindeki metodları stack-based çalıştırma modelinin aksine mesajlar göndererek çalıştırmaya çalışır. Böylece ilgili sınıfı bu nesneden türeterek yeni bir instance ı yaratıldığında ve herhangi bir metodu çağrıldığında aradaki mesajları yakalamış olabiliriz . Bu özellik daha çok remoting ve COM interoplarında kullanılır. Zaten dikkat ederseniz ContextBoundObject nesnesi MarshalByRefObject nesnesinden türemiştir. Bu nesneden türetmemiz durumunda .net çalışma zamanında ilgili nesnemiz için ayrı bir tane context oluşturur ve bu context nesnemiz dispose olana kadar nesnemizle birlikte hayatta kalır.
Nesnemizi ContextBoundObject nesnesinden türettikten sonra yapmamız gereken artık aspect dediğimiz nesneleri hazırlamaktır. Bu durumda aspect dediğimiz şeyler bizim nesne üzerine ekleyeceğimiz bazı özel attribute sınıfları olacaktır. Böylece bunları bir sınıfa “uygulayabilir” hale gelmiş olacağız. Bunu yapabilmek için yine .net üzerindeki ContextAttribute sınıfından türeyen bir sınıf yapacağız. Böylece context oluşturulduğunda bir takım özellikleri implemente edeceğimiz IContextProperty leri context üzerinde çalışır hale getirmiş olacağız. Bunun için IContextProperty ve IContributeObjectSink arayüzleriyle işlem yapıyor olacağız.
Aslında burada çok fazla kod yazıp kafa karıştırmak istemiyorum. Bu yüzden kod örneğini buradan indirebilirsiniz. Ben kısaca çalışma mantığından bahsedip bu yazıyı tamamlayacağım;
Şu anda elimizde bir sınıfımız var ve bu sınıfımız ilk kez örneklenirken bir context oluşturuyor. Bunu gerçekleştirirken de biz bu context in içine bir takım context property ler ekliyoruz. Bu property lerin ekleneceğini de sınıfımızın üzerine yazdığımız bazı attribute lar ile gerçekleştiriyoruz. Bu durumda bunu gerçekleştirebilmek için ;
- ContextBoundObject nesnesinden türemiş bir sınıfa,
- ContextAttribute ten türemiş bir attribute sınıfına –ki böylece context üzerine yeni özellikler kazandırabilelim,
- Mesajları ilgili aspectlere gönderip çalıştırabilecek bir ContextProperty sınıfına,
- Ve sonunda mesajların gönderilmesinden önce gelen mesajları işleyip istediğimiz aksiyonu almamızı sağlayacak olan ve bizim aspect sınıfımız olan bir MessageSinksınıfına ihtiyacımız olacak.
Bu ihtiyaçları karşıladıktan sonra adım adım nasıl çalıştığını izlersek aşağıdaki sıralamaya ulaşabiliriz,
- Nesnenin instance ı alınırken üzerindeki attribute lar okunur.
- Attribute lar nesnenin ilgili context üzerine kendi bildikleri context özelliklerini eklerler,
- Bir metodun çağrımı esnasında oluşturulan mesaj öncelikle bu property üzerinden geçer ve o sırada GetObjectSink metodu ile birlikte ilgili Aspect nesnemiz olan ve IMessageSink ten implemente olan nesne yaratılır.
- Mesajın gönderilip, bir sonraki mesajın aktarılabilmesi için mesaj ilgili MessageSink nesnesine gönderilir ve orada işlenir.
Böylece yaptığımız bu kısa işlem sonrasında hangi metodun ne zaman çağrıldığını, izin kontrollerini vs. gibi bir takım özellikleri sınıfın içine tek satır kod yazmadan gerçekleştirmiş oluruz. Böylece sınıfımız kendi işine odaklanır ve sadece kendi işinden sorumlu hale gelmiş olur böylece Single Responsibility prensibini de tam manasıyla karşılamış oluruz.
Bir sonraki yazıda görüşmek üzere.